Διαφορές μεταξύ εξαρτημένων κι ανεξάρτητων οικογενειών
Στις οικογένειες που είναι δομημένες στη βάση της ανεξαρτησίας, η κίνηση ν' αποκτήσει κανείς τη δική του ταυτότητα θεωρείται ομαλή κι όχι πρόκληση κατά του κύρους κάποιων. Δεν δίνεται έμφαση στην προσκόλληση ή την ανάγκη. Κατά τον ίδιο τρόπο δεν απαιτείται από το παιδί πίστη κι υποταγή, μόνο και μόνο επειδή είναι μέλος της οικογένειας. Το αποτέλεσμα είναι τα μέλη της οικογένειας να θέλουν να είναι μαζί κι όχι να το θεωρούν υποχρέωσή τους. Υπάρχει επίσης σεβασμός για την απομόνωση του άλλου, χωρίς να ζητείται από τα μέλη να μοιράζονται τα πάντα μεταξύ τους. Σε οικογένειες όπως αυτές η γυναίκα έχει τη δική της ζωή, εκτός από το να είναι μητέρα και σύζυγος. Θα προσφέρει στα παιδιά της ένα πρότυπο αποτελεσματικής ζωής, αντί να ζει για τα παιδιά της και μέσα από αυτά. Οι γονείς νιώθουν ότι η ευτυχία τους είναι καθοριστική, γιατί χωρίς αυτή δεν μπορεί να υπάρξει αρμονία στην οικογένεια. Έτσι οι γονείς μπορούν να βγαίνουν έξω πότε- πότε και να μη νιώθουν υποχρεωμένοι να βρίσκονται πάντα κοντά στα παιδιά τους. Η μητέρα δεν είναι σκλάβα, γιατί δεν θέλει ούτε τα παιδιά της (ιδιαίτερα τα κορίτσια) να γίνουν το ίδιο. Και δεν θέλει να 'ναι ούτε η ίδια. Δεν νιώθει ότι πρέπει να είναι εκεί όλη την ώρα για να ικανοποιεί κάθε ανάγκη του παιδιού της. Νιώθει ότι μπορεί να εκτιμήσει τα παιδιά της και το αντίθετο, πολύ περισσότερο αν η ίδια είναι ολοκληρωμένος άνθρωπος και συμβάλλει στην οικογένειά της, στην κοινότητα όπου ζει και στον πολιτισμό πάνω σε ισότιμη βάση με τους άντρες.
Σ' αυτού του είδους την οικογένεια δεν υπάρχει ίχνος εκμετάλλευσης μέσω της ενοχής ή των απειλών για να κρατηθούν τα παιδιά εξαρτημένα κι υπεύθυνα απέναντι στους γονείς. Άλλωστε, οι γονείς είναι αρκετά απασχολημένοι με τον εαυτό τους, ώστε να κάθονται περιμένοντας τα παιδιά και τα εγγόνια τους να τους προσφέρουν ένα λόγο ύπαρξης. Αυτοί οι γονείς δεν πιστεύουν ότι μπορούν ν' απαλλάξουν τα παιδιά τους απ' όλες τις δυσκολίες που θα συναντήσουν, επειδή αναγνωρίζουν ότι η προσπάθεια να ξεπεράσεις μια δυσκολία είναι αυτό που εξασφαλίζει την αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση. Δεν θα ήθελαν λοιπόν να στερήσουν από τα παιδιά τους μια τέτοια πολύτιμη εμπειρία.
Οι γονείς αυτοί αντιλαμβάνονται την επιθυμία των παιδιών τους ν' αγωνιστούν μόνα τους, με τη συμπαράσταση αλλά όχι με την καθοδήγηση και την επίβλεψη ενός προστατευτικού γονιού, ως κάτι υγιές που δεν πρέπει να τους το αρνηθούν. Ο Ντέμιαν του Χέρμαν Έσσε μιλάει για τους πολυάριθμους δρόμους προς την ανεξαρτησία:
«Αργά ή γρήγορα ο καθένας από μας πρέπει να κάνει το βήμα που θα τον χωρίσει απ' τον πατέρα του, από τους συμβούλους του - ο καθένας από μας πρέπει να έχει την εμπειρία της σκληρής μοναξιάς... Εγώ ο ίδιος δεν αποχωρίστηκα ποτέ τους γονείς μου και τον κόσμο τους, το "φωτεινό" αυτό κόσμο, με κάποιο βίαιο αγώνα, αλλά προοδευτικά και σχεδόν αδιόρατα αποξενώθηκα. Λυπήθηκα που χρειάστηκε να γίνει έτσι και μου κόστισε πολλές δυσάρεστες ώρες όταν επισκεπτόμουν το πατρικό σπίτι».
Οι επισκέψεις στο πατρικό σπίτι μπορεί να γίνουν μια τρυφερή εμπειρία, αν δείξετε σταθερότητα στον αγώνα σας για ανεξαρτησία από τους γονείς σας. Κι αν γίνετε πρότυπο περηφάνιας κι αυταξίας για τα παιδιά σας, αυτά με τη σειρά τους θ' αφήσουν τη φωλιά χωρίς εντάσεις κι αναταραχές.
Η Ντόροθυ Κάνφιλντ Φίσερ συνοψίζει πολύ όμορφα κάτι τέτοιο στο βιβλίο της Η σύζυγος του γιου της:
«Η μητέρα δεν είναι το άτομο που πάνω του θ' ακουμπήσεις, αλλά το άτομο που θα κάνει αχρείαστο ένα τέτοιο στήριγμα».
Έτσι είναι. Μπορείτε να αντιμετωπίσετε την εγκατάλειψη της φωλιάς ως ένα φυσικό γεγονός ή να τη φορτίσετε με τραύματα που θα καταδιώκουν το παιδί και τις σχέσεις του για πάντα. Αλλά κι εσείς ήσασταν κάποτε παιδί κι αν διδαχθήκατε καλά το μάθημα της ψυχολογικής εξάρτησης, τότε όταν παντρευτήκατε, ίσως ν' αντικαταστήσατε τη μια εξάρτηση με κάποια άλλη.
Ψυχολογική εξάρτηση και κρίση στο γάμο
Μπορεί να έχετε ξεπεράσει την εξάρτηση από τους γονείς σας και πιθανόν η σχέση με τα παιδιά σας να βρίσκεται υπό έλεγχο. Ίσως ν' αναγνωρίζετε την ανάγκη των παιδιών σας για ανεξαρτησία και να την ενθαρρύνετε. Αλλά εξακολουθείτε να έχετε πρόβλημα εξάρτησης στη ζωή σας. Αν είστε από τους ανθρώπους εκείνους που εγκαταλείπουν την εξάρτηση από τους γονείς τους, για να δεχθούν μια άλλη όταν παντρευτούν, τότε έχετε μια λαθεμένη ζώνη που πρέπει να προσπαθήσετε να καταργήσετε.
Ο Λιούις Ανσπάτσερ έγραφε για το γάμο στην Αμερική:
«Ο γάμος είναι η σχέση ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα, όπου η ανεξαρτησία είναι ίση, ή εξάρτηση αμοιβαία, καθώς κι οι υποχρεώσεις».
Εδώ συναντάμε τις δυο απαίσιες λέξεις, εξάρτηση και υποχρέωση, που επηρεάζουν την κατάσταση του γάμου και το ποσοστό διαζυγίων στην Αμερική. Γεγονός είναι ότι πολλοί δεν θέλουν, δεν τους αρέσει ο γάμος και ενώ τον υπομένουν ή τον διαλύουν, τα -ψυχολογικά τραύματα παραμένουν.
Μια σχέση που βασίζεται στην αγάπη, όπως είπαμε παραπάνω, επιτρέπει στον κάθε σύντροφο να είναι αυτό που επι-λέγει, χωρίς προσδοκίες και χωρίς αιτήματα. Είναι μια απλή ένωση δύο ανθρώπων που αγαπιούνται τόσο πολύ ώστε ποτέ ο ένας δεν θα περίμενε από τον άλλο να είναι κάτι που δεν θα επέλεγε ο ίδιος για τον εαυτό του. Μια ένωση που βασίζεται μάλλον στην ανεξαρτησία παρά στην εξάρτηση. Αλλά αυτό το είδος σχέσης είναι τόσο σπάνιο στον πολιτισμό μας, ώστε γίνεται σχεδόν μυθολογικό. Φανταστείτε μια ένωση με κάποιο πρόσωπο που αγαπάτε στην οποία καθένας μπορεί να κάνει ό,τι επιλέγει και θέλει. Τώρα συλλογιστείτε την πραγματικότητα των περισσότερων σχέσεων. Πώς είναι δυνατόν αυτή η φρικτή εξάρτηση να τρυπώνει και να καταστρέφει καθετί;
Ένας τυπικός γάμος
Η ατμόσφαιρα που επικρατεί στους περισσότερους γάμους είναι αυτή της κυριαρχίας και της υποταγής. Ενώ οι ρόλοι μπορεί να ποικίλλουν ανάλογα με τις διαφορετικές συζυγικές καταστάσεις, η ατμόσφαιρα παραμένει πάντα η ίδια. Ο ένας σύντροφος κυριαρχεί πάνω στον άλλο κι αυτό είναι όρος για τη συνύπαρξη. Η πορεία ενός τυπικού γάμου και των σημείων ψυχολογικής κρίσης του εξελίσσεται όπως αυτή του παρακάτω φανταστικού ζευγαριού.
Την εποχή του γάμου, ο σύζυγος είναι είκοσι τριών χρονών κι η γυναίκα του είκοσι. Αυτός είναι μάλλον πιο μορφωμένος κι έχει εξασφαλίσει μια αξιοπρεπή δουλειά που του αποφέρει αρκετά χρήματα, ενώ αυτή εργάζεται ως γραμματέας, υπάλληλος ή ασκεί ένα κατεξοχήν γυναικείο επάγγελμα, όπως αυτό της δασκάλας ή της νοσοκόμας. Δουλειά της συζύγου είναι να ικανοποιεί τις επιθυμίες του άντρα μέχρι να γίνει μητέρα. Ύστερα από τέσσερα χρόνια γάμου υπάρχουν δυο-τρία παιδιά κι η γυναίκα υπηρετεί ως σύζυγος και μητέρα το σπίτι. Ο ρόλος της είναι να φροντίζει το σπίτι, τα παιδιά και τον άντρα της. Επαγγελματικά έχει θέση υπηρέτριας και "ψυχολογικά βρίσκεται σε θέση υποταγής. Η δουλειά του άντρα αποκτάει γενικά μεγαλύτερη σημασία γιατί αυτός εξασφαλίζει χρήματα για να συντηρηθεί η οικογένεια. Οι επιτυχίες του είναι κι επιτυχίες της γυναίκας του κι οι κοινωνικές επαφές του είναι οι φίλοι τους. Αυτός έχει μια ανώτερη θέση μέσα στο σπίτι κι ο ρόλος της γυναίκας συχνά συνίσταται στο να κάνει τη ζωή του όσο το δυνατόν πιο άνετη. Η γυναίκα περνά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας της με τα παιδιά ή κουβεντιάζοντας με γειτόνισσες που βρίσκονται στην ίδια ψυχολογική κατάσταση. 'Όταν ο άντρας της περνάει κρίση στη δουλειά του, υποφέρει κι αυτή μαζί του. Γενικά μιλώντας, οποιοσδήποτε αντικειμενικός παρατηρητής θα μπορούσε να διακρίνει σ' αυτή τη σχέση έναν κυρίαρχο κι έναν υποτακτικό. Η γυναίκα έχει αποδεχθεί αυτού του είδους τη σχέση, πιθανόν και να την επιδίωξε, επειδή ανέκαθεν αυτή ήξερε. Πρότυπο της ήταν ο γάμος των γονιών της, καθώς και των άλλων που έβλεπε γύρω της καθώς μεγάλωνε. Και ως συνήθως η εξάρτηση από το σύζυγο πήρε απλώς τη θέση της εξάρτησης από τους γονείς. Ο άντρας, παρομοίως, αναζητούσε μια γυναίκα που να μιλά ήρεμα, να είναι ευγενική, η οποία θα ενίσχυε και θ' αποδεχόταν το γεγονός ότι αυτός είναι ο κουβαλητής κι ο επικεφαλής στις μεταξύ τους υποθέσεις. Έτσι οι δύο αυτοί άνθρωποι πραγμάτωσαν την επιθυμία τους και την ιδέα που σ' όλη τους τη ζωή είχαν για το γάμο.
Ύστερα από μερικά χρόνια γάμου (τέσσερα ως εφτά), η κρίση αρχίζει να ξεσπάει. Η υποτακτική σύντροφος αρχίζει να νιώθει παγιδευμένη, ασήμαντη κι ανικανοποίητη, επειδή νιώθει πως η συμβολή της δεν είναι σημαντική. Ο άντρας ενθαρρύνει τη σύζυγο να είναι περισσότερο ο εαυτός της, πιο σίγουρη και ν' αναλαμβάνει τις ευθύνες για τη ζωή της, παύοντας να λυπάται τον εαυτό της. Αυτά είναι τα πρώτα μηνύματα που έρχονται σε σύγκρουση με τις επιθυμίες της όταν παντρευόταν. «Αν θες να εργαστείς γιατί δεν ψάχνεις για δουλειά;» ή «Ξανάρχισε το σχολείο». Την ενθαρρύνει ν' αναζητήσει νέες διεξόδους, να πάψει να νιώθει τόσο κενή. Με δυο λόγια, να γίνει κάτι διαφορετικό απ' αυτό που ήταν ως τώρα, μια υποτακτική υπηρέτρια. Η γυναίκα μέχρι τώρα πίστευε πως για οποιαδήποτε δυστυχία του άντρα της υπεύθυνη ήταν αυτή. «Πού έκανα λάθος;» Αν αυτός είναι δυστυχισμένος ή απογοητευμένος, εκείνη νιώθει πως δεν κράτησε τη στάση που έπρεπε ή πως δεν είναι πια τόσο γοητευτική. Η υποτακτική σύντροφος έχει ανάλογη νοοτροπία και αξιολογεί όλα τα προβλήματα του άντρα της σε σχέση με τον εαυτό της.
Αυτή την περίοδο του γάμου ο άντρας είναι πολύ απασχολημένος με την προαγωγή του, τις κοινωνικές του επαφές και την επαγγελματική του δραστηριότητα. Βρίσκεται σε ανοδική πορεία και μια μεμψίμοιρη σύζυγος είναι κάτι που δεν θα μπορούσε ν' ανεχθεί. Επειδή έχει πολλές ευκαιρίες να συναναστρέφεται πολλούς και διαφορετικούς ανθρώπους (κάτι που έχει αρνηθεί στην υποτακτική σύζυγο του), έχει αλλάξει. Έχει αποκτήσει ακόμη μεγαλύτερη σιγουριά για τον εαυτό του, έχει πολλές απαιτήσεις απ' τους άλλους και δεν ανέχεται την αδυναμία -ακόμη και στα μέλη της οικογένειας του. Γι' αυτό και παρακινεί τη γυναίκα του «να οργανώσει τη ζωή της». Κατά την ίδια περίοδο ο σύζυγος είναι πιθανόν ν' αποζητάει σεξουαλικές διεξόδους έξω από το γάμο. Έχει πολλές τέτοιες ευκαιρίες κι αναζητάει τη συντροφιά πιο γοητευτικών γυναικών. Καμιά φορά η υποτακτική σύντροφος αρχίζει τους δικούς της πειραματισμούς. Μπορεί ν' αναλάβει μια εθελοντική εργασία, να γραφτεί σε κάποιο σχολείο, να αρχίσει ψυχοθεραπεία, να δημιουργήσει κάποια ερωτική σχέση-και τα περισσότερα απ' αυτά ο σύζυγος τα υποστηρίζει μ' ενθουσιασμό.
Τώρα η υποτακτική σύζυγος ίσως αρχίσει να αντιλαμβάνεται διαφορετικά τη συμπεριφορά της. Συνειδητοποιεί ότι η ίδια επέλεξε την υποταγή σ' όλη της τη ζωή κι όχι μόνο στο γάμο της. Η συμπεριφορά της για αναζήτηση της έγκρισης ήταν κάτι που η ίδια ποτέ δεν αμφισβήτησε, μα τώρα αρχίζει να μπαίνει στο δρόμο της ευθύνης του εαυτού της εξαλείφοντας κάθε εξάρτηση, ακόμη και την εξάρτηση από τους γονείς, τον άντρα, τους φίλους ή τα παιδιά της. Αρχίζει ν' αποκτάει εμπιστοσύνη στον εαυτό της. Μπορεί ακόμη να βρει και δουλειά ή να αποκτήσει νέους φίλους. Αρχίζει ν' αντιστέκεται στον κυριαρχικό σύζυγο και αρνείται την εκμετάλλευση που καθόριζε την τύχη της από τότε που παντρεύτηκε. Απαιτεί ισότητα και δεν ικανοποιείται πια περιμένοντας να της παραχωρηθεί. Απλούστατα, την κατακτά. Επιμένει να μοιράζονται οι δουλειές του σπιτιού, συμπεριλαμβανομένης της φροντίδας των παιδιών.
Αυτή η τάση ανεξαρτησίας κι η μεταστροφή από τον εξωτερικό στον εσωτερικό τρόπο σκέψης από μέρους της γυναίκας δεν γίνεται εύκολα αποδεκτή απ' τον άντρα. Νιώθει ν' απειλείται. Η αγωνία έχει μπει στη ζωή του, σε μια περίοδο που δεν μπορεί να την υποφέρει. Το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται είναι μια σύζυγος που «σήκωσε κεφάλι», έστω κι αν ως τώρα αυτός την προέτρεπε να γίνει περισσότερο ο εαυτός της, να σκέφτεται πιο πολύ τον εαυτό της. Δεν περίμενε ότι θα δημιουργούσε ένα τέρας και πολύ περισσότερο ότι η γυναίκα του θα αμφισβητούσε την κατεστημένη κυριαρχία του. Τότε ο άντρας πιθανόν ν' αντιδράσει με μια πιο κυριαρχική στάση, που στο παρελθόν πάντα έφερνε αποτελέσματα όταν ήθελε να βάλει την υποτακτική σύζυγο στη θέση της. Της λέει πως είναι ανόητο να εργάζεται από τη στιγμή που δίνει σχεδόν όλο το μισθό της για την μπέιμπυ-σίτερ. Τονίζει πόσο παράλογη είναι η αντίληψη ότι είναι ίσοι. Την κανακεύει: «Δεν χρειάζεται να εργάζεσαι, τα έχεις όλα, το μόνο που πρέπει να κάνεις είναι να φροντίζεις το σπίτι σου και να είσαι η μητέρα των παιδιών σου». Δοκιμάζει ακόμη και την ενοχή: «Τα παιδιά υποφέρουν», «Δεν μπορώ ν' ανεχτώ αυτή την κατάσταση που δημιούργησες». Ίσως μάλιστα να την απειλήσει και με διαζύγιο ή, ως έσχατο επιχείρημα, με αυτοκτονία. Αυτά συχνά πιάνουν. Η γυναίκα λέει στον εαυτό της «Ω! Κοντεύω να τα τινάξω όλα στον αέρα!» και ξαναγυρίζει στον υποτακτικό ρόλο της. Αυτή η κυριαρχική στάση χρησίμευσε για να της υπενθυμίσει τη θέση της. Αλλά αν εκείνη αρνηθεί να υποχωρήσει, ο γάμος πλέον κινδυνεύει. Όπως και να 'χει το πράγμα, πρόκειται για οριστική κρίση. Αν η γυναίκα επιμείνει ν' αντικαταστήσει την υποτακτικότητά της με αυτοπεποίθηση, ο σύζυγος, που έχει ανάγκη να κυριαρχεί πάνω σε κάποιον, μπορεί να την εγκαταλείψει για μια νεότερη, η οποία θα τον αντιμετωπίζει με σεβασμό σαν ένα χαριτωμένο ζωάκι που αντικρίζει τον αφέντη του από χαμηλά. Απ' την άλλη μεριά, ο γάμος μπορεί να βγει απ' αυτή την κρίση και να συμβεί μια ενδιαφέρουσα αλλαγή. Η ατμόσφαιρα της κυριαρχίας και της υποταγής θα επικρατεί ακόμη στο γάμο. Γιατί αυτό είναι το μόνο είδος γάμου που κι οι δυο σύζυγοι γνωρίζουν. Τώρα ο σύζυγος συχνά θα παίρνει υποτακτικό ρόλο, από φόβο μήπως χάσει αυτό που αγαπά και απ' το οποίο εξαρτιέται. Αρχίζει να μένει περισσότερο στο σπίτι, έρχεται πιο κοντά στα παιδιά (από ενοχή για την προηγούμενη παραμέληση τους), μπορεί να λέει φράσεις όπως: «Δεν με χρειάζεσαι πια», «Έχεις αλλάξει, δεν είσαι το κορίτσι που παντρεύτηκα και δεν είμαι σίγουρος αν μ' αρέσει ο καινούργιος σου εαυτός». Ο άντρας αρχίζει να αυτοοικτίρεται όλο και περισσότερο, πίνει και γίνεται ακόμη πιο υποτακτικός, από ανάγκη να εκμεταλλευτεί τη γυναίκα του ή να επανακτήσει την εδώ και πολύ καιρό χαμένη ανωτερότητά του. Η σύζυγος έχει πλέον φτιάξει καριέρα ή στοχεύει προς αυτήν έχει τους δικούς της φίλους κι αναπτύσσει ενδιαφέροντα έξω από το σπίτι. Ίσως να έχει και μια ερωτική περιπέτεια σαν αντίποινο, αλλά τουλάχιστον νιώθει όμορφα καθώς δέχεται θαυμασμό και κομπλιμέντα για τα βήματά της. Ωστόσο, η άσχημη ατμόσφαιρα εξακολουθεί να υπάρχει κι η κρίση ελλοχεύει απειλητική. Όσο ο ένας σύντροφος πρέπει να είναι πιο ση-μαντικός από τον άλλο και ο φόβος του διαζυγίου κρατάει δεμένους και τους δυο, η εξάρτηση εξακολουθεί να είναι ο θεμέλιος λίθος του γάμου. Ο κυριαρχικός σύντροφος, είτε ο άντρας είναι είτε η γυναίκα, δεν ικανοποιείται έχοντας σύζυγο ένα σκλάβο. Νομικά ο γάμος μπορεί να επιβιώσει, αλλά η αγάπη κι η επικοινωνία μεταξύ των δύο συντρόφων θα έχουν καταστραφεί. Σ' αυτή την περίπτωση το διαζύγιο είναι η συνηθισμένη λύση, αλλά αν δεν το επιλέξουν, οι δυο αυτοί άνθρωποι ακολουθούν χωριστούς δρόμους όντας παντρεμένοι- δεν κάνουν έρωτα, μένουν σε χωριστά δωμάτια και η επικοινωνία τους βασίζεται στην αμοιβαία αδιαφορία και όχι στην κατανόηση.
Μια διαφορετική κατάληξη είναι επίσης πιθανή, αν κι οι δυο σύντροφοι αποφασίσουν να επανεκτιμήσουν τον εαυτό τους και τη σχέση τους. Αν κι οι δυο προσπαθήσουν ν' απαλλαγούν από λαθεμένες ζώνες, αν αγαπιούνται τόσο ώστε να επιτρέπει ο ένας στον άλλο να διαλέξει την προσωπική του ολοκλήρωση, τότε ο γάμος μπορεί ν' ανθήσει και να ωριμάσει. Με δυο ανθρώπους σίγουρους για τον εαυτό τους, που ενδιαφέρεται τόσο πολύ ο ένας για τον άλλο ώστε να ενισχύουν την ανεξαρτησία κι όχι την εξάρτηση, μοιραζόμενοι ταυτόχρονα την ευτυχία της αμοιβαίας αγάπης τους, ο γάμος μπορεί να είναι μια γοητευτική προοπτική. Αλλά, όταν δυο άνθρωποι προσπαθούν να σμίξουν έτσι που να γίνουν ένα, ή ο ένας προσπαθεί με οποιονδήποτε τρόπο να κυριαρχήσει πάνω στον άλλο, η σπίθα που όλοι έχουμε μέσα μας αγωνίζεται για μια από τις μεγαλύτερες ανθρώπινες ανάγκες -την ανεξαρτησία.
Η μακροβιότητα δεν αποτελεί ένδειξη επιτυχίας του γάμου. Πολλοί άνθρωποι μένουν παντρεμένοι από φόβο για το άγνωστο, από αδράνεια ή, απλώς, επειδή δεν έχουν τι άλλο να κάνουν. Σ' έναν πετυχημένο γάμο, σ' ένα γάμο όπου κι οι δυο σύντροφοι νιώθουν πραγματική αγάπη, καθένας είναι πρόθυμος να επιτρέψει στον άλλο να διαλέξει, αντί να κυριαρχήσει πάνω του. Δεν υπάρχει διαρκής διαμάχη για την υποχρέωση να σκέφτεσαι και να μιλάς για λογαριασμό του άλλου και να απαιτείς να κάνει αυτό που υποτίθεται ότι πρέπει. Η εξάρτηση είναι το φίδι στον παράδεισο ενός ευτυχισμένου γάμου. Δημιουργεί πρότυπα κυριαρχίας και υποταγής και τελικά καταστρέφει τις σχέσεις. Αυτή η λαθεμένη ζώνη μπορεί να εκμηδενιστεί, αλλά δεν θα είναι μια ήρεμη μάχη, μια που όταν η εξουσία κι ο έλεγχος αμφισβητούνται ελάχιστοι τα εγκαταλείπουν χωρίς αγώνα. Κάτι ακόμη σημαντικότερο, η εξάρτηση δεν πρέπει να συγχέεται με τον έρωτα. Αν στη συνένωση δύο ψυχών υπάρξουν κάποιοι χώροι ελευθερίας, τότε κατά παράδοξο τρόπο ο γάμος γίνεται πιο συμπαγής.
Οι άλλοι σας συμπεριφέρονται με τον τρόπο που εσείς τους δείχνετε
Η εξάρτηση δεν οφείλεται μόνο στην επιθυμία των ατόμων να κυριαρχούν. Είναι, όπως όλες οι λαθεμένες συμπεριφορές, μια επιλογή. Εσείς μαθαίνετε τους άλλους να σας κυριαρχούν και να σας μεταχειρίζονται με τον τρόπο που πάντα έκαναν. Υπάρχουν πολλές μέθοδοι διατήρησης της κυριαρχίας τις οποίες επαναλαμβάνετε εφ' όσον είναι αποτελεσματικές. Είναι αποτελεσματικές αν σας κρατούν υποταγμένους και σε θέση εξάρτησης μέσα σε μια σχέση. Μερικές απ' τις συνηθέστερες μεθόδους για τη διατήρηση της ατμόσφαιρας κυριαρχίας κι ελέγχου στο γάμο είναι:
- Οι στριγκλιές, οι κραυγές κι ο υψωμένος τόνος της φωνής οποιουδήποτε είδους σας κρατούν υποταγμένους αν είστε ήσυχο άτομο και θέλετε να γίνονται όλα ήρεμα και χωρίς εν-τάσεις.
- Οι απειλητικές συμπεριφορές του τύπου: «Θα φύγω. Θα ζητήσω διαζύγιο».
- Οι ενοχικές νύξεις: «Δεν έχεις κανένα δικαίωμα...» «Δεν καταλαβαίνω πώς μπόρεσες να κάνεις κάτι τέτοιο». Αν είστε ενοχικό άτομο, τότε μια τέτοια φράση μπορεί να σας κρατήσει υποταγμένους.
- Η έκφραση του θυμού και της εκρηκτικής συμπεριφοράς (εκτοξεύετε πράγματα, βρίζετε, κλωτσάτε αντικείμενα).
- Η εκμετάλλευση της σωματικής αρρώστιας. Ο σύντροφός σας παθαίνει καρδιακή προσβολή, έχει πονοκεφάλους, πόνους στην πλάτη ή οτιδήποτε άλλο, όταν εσείς δεν ενεργείτε με τον τρόπο που αυτός θέλει. Έτσι, μπορεί να γίνετε αντικείμενο εκμετάλλευσης αν έχετε δείξει στο σύντροφό σας ότι επηρεάζεστε κάθε φορά που αρρωσταίνει.
- Η σιωπή. Δεν μιλάτε και «κατεβάζετε μούτρα» εσκεμμένα` μια θαυμάσια μέθοδος για να επιβάλλετε στον άλλο τη συμπεριφορά που θέλετε.
- Το τέχνασμα των δακρύων. Κλαίτε για ν' αναγκάσετε ή να «βοηθήσετε» τον άλλο να νιώσει ενοχή.
- Η σκηνή της εγκατάλειψης. Απλώς, σηκώνεστε και βαδίζετε προς την πόρτα. Ένας καλός τρόπος για να χειριστείτε τον άλλο και να του επιβάλετε κάποια συμπεριφορά.
- Οι φράσεις «Δεν μ' αγαπάς», «Δεν με καταλαβαίνεις», για να κάνετε το δικό σας και να διατηρήσετε τη σχέση εξάρτησης.
- Το κόλπο της αυτοκτονίας. «Αν δεν κάνεις αυτό που θέλω, θα σκοτωθώ», «Αν μ' εγκαταλείψεις, θα βάλω τέλος σ' όλα».
Όλα τα παραπάνω τεχνάσματα είναι μέθοδοι για να κρατάμε τον άλλο στο ρόλο που επιθυμούμε να έχει αυτός μέσα στο γάμο. Χρησιμοποιούνται εφ' όσον αποδειχθεί η αποτελεσματικότητά τους. Αν ο ένας σύντροφος αρνηθεί να υποκύψει σ' αυτές τις μεθόδους, ο άλλος δεν θα εξακολουθήσει να τις χρησιμοποιεί. Μόνο όταν ο ένας αντιδράσει θετικά σ' αυτά τα τεχνάσματα, ο άλλος αποκτάει τη συνήθεια να τα χρησιμοποιεί. Αν αντιδράσετε υποτακτικά, τότε δείχνετε στον άλλο πώς να σας φερθεί.
Αν αφήσετε να σας σπρώξουν, στέλνετε το μήνυμα ότι ανέχεστε κάτι τέτοιο. Μπορείτε να μάθετε στους άλλους να σας συμπεριφέρονται όπως εσείς θέλετε. Θα χρειαστεί πολύς χρόνος και προσπάθεια από μέρους σας, για να δείξετε στον άλλο πώς θέλετε να σας συμπεριφέρεται από δω και μπρος. Μπορείτε ακόμη να εφαρμόσετε αυτή την αλλαγή στην εργασία, στην οικογένεια, σ' ένα εστιατόριο, στο λεωφορείο ή οπουδήποτε αλλού σας φέρονται άσχημα και με τρόπο που σας δυσαρεστεί. Αντί να πείτε «Γιατί δεν μου φέρεστε καλύτερα;» αναρωτηθείτε: «Τι κάνω ώστε οι άλλοι να μάθουν να μου φέρονται καλύτερα;» Επικεντρώστε το πρόβλημα στον εαυτό σας κι αρχίστε ν' αλλάζετε τρόπο αντίδρασης.
Συνηθισμένες συμπεριφορές εξάρτησης και ενίσχυσης της εξάρτησης
- Νιώθετε ανήμποροι ν' αφήσετε την οικογενειακή φωλιά, ή όταν την εγκαταλείπετε και οι δυο πλευρές είναι πικραμένες.
- Νιώθετε υποχρεωμένοι ή εξαναγκασμένοι να επισκεφθείτε, να τηλεφωνήσετε, να συνομιλήσετε ή οτιδήποτε άλλο με κάποιους.
- Ζητάτε την άδεια του/της συζύγου για καθετί, να ξοδέψετε χρήματα, να μιλήσετε ή να πάρετε το αυτοκίνητο.
- Παραβιάζετε τα μυστικά του άλλου, ψάχνοντας για παράδειγμα τα συρτάρια και τα ημερολόγια των παιδιών σας.
- Λέτε «Δεν θα μπορούσα πότε να του πω πώς νιώθω, γιατί δεν θα του άρεσε».
- Νιώθετε κατάθλιψη και ακινητοποιείστε μετά το θάνατο του αγαπημένου προσώπου.
- Έχετε προκαθορισμένες απόψεις για το πώς πρέπει να είναι ο σύζυγος, οι γονείς, τα παιδιά.
- Νιώθετε υποχρεωμένοι να κάνετε μια συγκεκριμένη δουλειά και ποτέ δεν δοκιμάζετε αυτή που σας αρέσει.
- Νιώθετε ταραχή από τη συμπεριφορά του συζύγου, των γονιών ή του παιδιού σας, λες και αυτό που εκείνοι είναι αποτελεί τμήμα του εαυτού σας.
- Εκπαιδεύεστε σ' όλη σας τη ζωή για μια συγκεκριμένη δουλειά ή θέση. Ποτέ δεν ξεπερνάτε το στάδιο της εκπαίδευσης για να στηριχθείτε στον εαυτό σας.
- Πληγώνεστε απ' όσα οι άλλοι λένε, νιώθουν, σκέφτονται ή κάνουν.
- Νιώθετε ευτυχισμένοι κι επιτυχημένοι μόνο όταν ο σύντροφός σας νιώθει έτσι.
- Δέχεστε τις διαταγές κάποιου.
- Επιτρέπετε σε κάποιον άλλο να παίρνει αποφάσεις για λογαριασμό σας ή ζητάτε πάντα συμβουλές προτού αποφασίσετε κάτι.
- «Μου χρωστάς πολλά, κοίτα τι έκανα για σένα». Μια φράση που σας θυμίζει τις υποχρεώσεις σας ώστε να παραμένετε εξαρτημένοι.
- Δεν κάνετε κάτι μπροστά στους γονείς ή στους ανωτέρους, επειδή δεν θα το εγκρίνουν. Δεν καπνίζετε, δεν πίνετε, δεν βρίζετε, δεν ρουφάτε τη σούπα σας ή οτιδήποτε άλλο, επειδή ο ρόλος σας είναι ρόλος υποταγής.
- Παραιτείστε απ' τη ζωή όταν ένα αγαπημένο πρόσωπο πεθάνει ή αρρωστήσει σοβαρά.
- Προσέχετε πώς μιλάτε σ' έναν ανώτερο για να μη θυμώσει μαζί σας.
- Λέτε διαρκώς -ψέματα σχετικά με τη συμπεριφορά σας και νιώθετε υποχρεωμένοι να διαστρεβλώνετε την αλήθεια ώστε «αυτοί» να μην εκνευριστούν.
Οι λόγοι που σας κρατούν προσκολλημένους σ' αυτή την αυτομειωτική συμπεριφορά δεν είναι ιδιαίτερα πολύπλοκοι. Πιθανόν γνωρίζετε το αντάλλαγμα της εξάρτησης, ξέρετε όμως πόσο καταστροφικό είναι; Η εξάρτηση μπορεί να φαίνεται αβλαβής, στην πραγματικότητα όμως είναι ο εχθρός κάθε ευτυχίας κι ολοκλήρωσης. Παραθέτουμε κάποια οφέλη που έχετε όταν παραμένετε σε μια κατάσταση εξάρτησης:
- Η εξάρτηση σας θέτει υπό την προστασία των άλλων και σας παρέχει προνόμια μικρού παιδιού, δηλαδή να μην είστε υπεύθυνοι για τη συμπεριφορά σας.
Και όντας εξαρτημένοι μπορείτε να φορτώσετε τα λάθη σας στους άλλους.
- Αν εξαρτιέστε απ' τους άλλους, δεν είστε υποχρεωμένοι να προσπαθήσετε και να διακινδυνεύσετε την αλλαγή. Είστε ασφαλείς στηριζόμενοι σ' αυτούς που. θ' αναλάβουν την ευθύνη για σας.
- Νιώθετε καλά με τον εαυτό σας επειδή ικανοποιείτε τους άλλους. Μάθατε ότι για να είστε καλοί πρέπει ν' αρέσετε στη μαμά και τώρα τα υποκατάστατα της μαμάς σας εκμεταλλεύονται.
- Αποφεύγετε την ενοχή όταν συμπεριφέρεστε επικυρωτικά. Είναι ευκολότερο να συμπεριφέρεστε έτσι από το να εκ-μηδενίσετε την ενοχή.
- Δεν χρειάζεται να κάνετε επιλογές ή να πάρετε αποφάσεις για τον εαυτό σας. Ακολουθείτε το πρότυπο των γονιών, του/της συζύγου ή του ατόμου απ' το οποίο εξαρτιέστε. Όσο πιστεύετε ό,τι πιστεύουν και νιώθετε ό,τι νιώθουν, δεν θα χρειαστεί να κοπιάσετε για να καθορίσετε πώς θα σκεφτείτε ή πώς θα νιώσετε.
- Αφού εκχωρείτε τα πάντα στους άλλους, είναι απλούστατα πολύ πιο εύκολο να είστε οπαδοί παρά ηγέτες. Κάνετε ό,τι σας λένε κι αποφεύγετε τις φασαρίες, έστω κι αν δεν σας αρέσει που νιώθετε οπαδός. Είναι πιο απλό από το να αναλάβετε τον κίνδυνο να είστε ο εαυτός σας. Η εξάρτηση είναι απαίσια, γιατί σας υποβιβάζει από τη θέση ενός ολοκληρωμένου, ανεξάρτητου ατόμου.
Τρόποι για ν' απαλλαγείτε από την εξάρτηση
Διατυπώστε την προσωπική σας «διακήρυξη της ανεξαρτησίας», στην οποία θα αναφέρετε πώς θέλετε να λειτουργείτε στις σχέσεις σας, όχι εκμηδενίζοντας το συμβιβασμό, αλλά σαρώνοντας αλύπητα κάθε εκμετάλλευση.
- Συζητήστε με κάθε άτομο που νιώθετε ότι είστε -ψυχολογικά εξαρτημένοι απ' αυτό. Δηλώστε του την πρόθεση σας να λειτουργήσετε ανεξάρτητα, εξηγήστε του πώς νιώθετε όταν κάνετε κάτι απλώς από υποχρέωση. Είναι ένας θαυμάσιος τρόπος να ξεκινήσετε, επειδή οι άλλοι πιθανόν να μην έχουν καν συνειδητοποιήσει πώς νιώθετε όντας εξαρτημένοι.
- Βάλτε στόχο σας ν' αντιμετωπίσετε τα κυριαρχικά άτομα στη ζωή σας. Δοκιμάστε ξαφνικά να πείτε «Όχι, δεν το θέλω αυτό» κι ελέγξτε την αντίδραση που θα προκαλέσει στο άλλο άτομο η δήλωση σας αυτή.
- Κανονίστε μια συνάντηση με τον κυρίαρχο σύντροφο σας σε μια στιγμή όπου δεν θα νιώθετε ότι απειλείστε. Στη διάρκεια αυτής της συνάντησης εξηγήστε του πως μερικές φορές νιώθετε υποταγμένοι, ότι σας εκμεταλλεύεται κι ότι επιθυμείτε να καθορίσετε έναν κώδικα που θα του επιτρέπει να καταλαβαίνει πότε αισθάνεστε έτσι, ώστε να μη θίγετε όλη την ώρα αυτό το θέμα. Ένα απλό άγγιγμα του αυτιού, ή ο αντίχειρας στο στόμα θα σημαίνουν πως εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή νιώθετε υποταγμένοι.
- Τη στιγμή που νιώθετε να σας καταπιέζουν -ψυχολογικά πείτε το στον άλλο κι ύστερα αντιδράστε με τον τρόπο που εσείς θέλετε.
- Θυμίστε στον εαυτό σας ότι οι γονείς, οι σύζυγοι, οι φίλοι, τ' αφεντικά, τα παιδιά κι όλοι οι άλλοι συχνά δεν εγκρίνουν τη συμπεριφορά σας, μα ότι αυτό δεν έχει καμιά σχέση με το τι είστε εσείς. Είναι δεδομένο ότι σε κάθε σχέση θα συναντήσετε την επιτίμηση. Αν την περιμένετε, τότε δεν θα σας επηρεάσει. Κατ' αυτό τον τρόπο μπορείτε να εκμηδενίσετε πολλούς απ' τους δεσμούς εξάρτησης που σας υποδουλώνουν συναισθηματικά.
- Ακόμη κι αν εσκεμμένα αποφεύγετε τα κυριαρχικά άτομα (γονείς, σύζυγο, αφεντικά, παιδί), εξακολουθείτε να ελέγχεστε απ' αυτούς ακόμη κι όταν απουσιάζουν, αν νιώθετε συναισθηματική ακινητοποίηση εξαιτίας τους.
- Αν νιώθετε υποχρέωση να κάνετε μια επίσκεψη, αναρωτηθείτε αν εσείς θα θέλατε να σας επισκεφτεί κάποιος μόνο και μόνο επειδή νιώθει υποχρεωμένος. Αν όχι, τότε κάντε την ίδια παραχώρηση σ' όσους μεταχειρίζεστε κατ' αυτό τον τρόπο και κουβεντιάστε το μαζί τους. Δηλαδή, αντιστρέψτε τη λογική και δείτε πόσο πράγματι αναξιοπρεπής είναι μια σχέση που διατηρείται από υποχρέωση.
- Αποφασίστε να βγείτε από το ρόλο της εξάρτησης κάνοντας μια εθελοντική εργασία, διαβάζοντας," προσλαμβάνοντας μπέιμπυ-σίτερ (έστω κι αν δεν μπορείτε ν' ανταποκριθείτε οικονομικά), βρίσκοντας μια δουλειά από την οποία μπορεί να μην αμείβεστε καλά. Γιατί; Απλούστατα θα εκτιμήσετε τον εαυτό σας πολύ περισσότερο και αυτή η ανταμοιβή είναι κατά πολύ υψηλότερη σε χρήμα και σε χρόνο.
- Φροντίστε να είστε οικονομικά ανεξάρτητοι, δίχως δεσμεύσεις και χρέη. Είστε σκλάβοι αν χρειάζεται να ζητήσετε χρήματα. Αν κάτι τέτοιο είναι αδύνατο, φροντίστε να κερδίζετε δικά σας με οποιονδήποτε δημιουργικό τρόπο μπορείτε να επινοήσετε.
- Αφήστε τους να φύγουν, αν θέλουν. Φύγετε κι εσείς!
Σταματήστε να δίνετε διαταγές! Σταματήστε να δέχεστε διαταγές!
- Αναγνωρίστε την επιθυμία σας για μοναχικότητα και μην αισθάνεστε υποχρεωμένοι να μοιράζεστε καθετί που νιώθετε και γνωρίζετε με κάποιον άλλο. Είστε μοναδικό και ιδιαίτερο άτομο. Αν νιώθετε ότι πρέπει να μοιράζεστε τα πάντα, τότε δεν επιλέγετε και φυσικά είστε εξαρτημένοι.
- Επιτρέψτε στο παιδί σας να έχει το δωμάτιο του. Παραχωρήστε του ένα χώρο που να μπορεί να ελέγχει και στο βαθμό που αυτό δεν είναι βλαβερό, επιτρέψτε του να αποφασίζει για την οργάνωσή του. Το στρωμένο κρεβάτι δεν αποτελεί ένδειξη καλύτερης ψυχολογικής υγείας από το ξέστρωτο, έστω κι αν σας έχουν διδάξει το αντίθετο.
- Σε μια παρέα συναναστραφείτε και με άλλους ανθρώπους, πέρα απ' το σύντροφο σας. Μη νιώθετε υποχρεωμένοι να είστε συνεχώς μ' αυτό το άτομο. Χωριστείτε, μα όταν η παρέα διαλυθεί ξαναενωθείτε. Θα διπλασιάσετε έτσι τις γνώσεις και τις εμπειρίες σας.
- Αν εσείς θέλετε να πάτε στον κινηματογράφο κι ο σύντροφος σας να παίξει τένις, κάντε το. Δεχθείτε μεγαλύτερα διαστήματα αποχωρισμού και τότε οι στιγμές που θα είστε μαζί θα είναι πιο ευτυχισμένες και πιο γοητευτικές.
-Ταξιδέψτε μόνος ή με φίλους και μη νιώθετε προσκολλημένοι στο σύντροφο σας. Όταν επιστρέψετε θα νιώσετε πιο έντονα κοντά στο σύζυγο σας και θα έχετε επωφεληθεί εξίσου από τις χωριστές στιγμές σας.
- Να θυμάστε πάντα ότι δεν είστε υπεύθυνοι για την ευτυχία των άλλων. Οι άλλοι κάνουν τον εαυτό τους ευτυχισμένο. Έτσι, μπορείτε αληθινά να απολαύσετε τη συντροφιά κάποιου άλλου. Μα, αν νιώθετε ότι αποστολή σας είναι να κάνετε τους άλλους ευτυχισμένους, τότε είστε ένα εξαρτημένο άτομο, που αντίστοιχα θα νιώθετε θλίψη όταν οι άλλοι δυστυχούν. Ή, ακόμη χειρότερα, θα νιώθετε πως εσείς τους κάνατε δυστυχισμένους. Είστε υπεύθυνοι μόνο για τα συναισθήματά σας και το ίδιο ισχύει για όλους τους άλλους. Κανείς δεν μπορεί να ελέγξει τα συναισθήματα σας εκτός από σας τους ίδιους.
- Θυμηθείτε ότι η συνήθεια δεν αποτελεί δικαιολογία για να κάνετε κάτι. Επειδή ακριβώς είστε υποταγμένοι στους άλλους, δεν επιτρέπεται να αφήνετε να συμβεί κάτι τέτοιο.
Η ουσία της αποτελεσματικής ζωής και ανατροφής των παιδιών είναι η ανεξαρτησία. Κατά τον ίδιο τρόπο, το σήμα κατατεθέν ενός πετυχημένου γάμου είναι η κατά το δυνατόν μικρότερη συγχώνευση των δύο συζύγων και μια εξαρχής συμφωνημένη αυτονομία και αυτοδυναμία. Κι ενώ μπορεί να νιώθετε πραγματικό φόβο προκειμένου να αποκολληθείτε απ' την κατάσταση εξάρτησης, αν ρωτήσετε αυτούς από τους οποίους εξαρτιέστε συναισθηματικά, θ' ανακαλύψετε προς μεγάλη σας έκπληξη ότι θαυμάζουν εκείνους που σκέφτονται κι ενεργούν για τον εαυτό τους. Μια ακόμη ειρωνεία. Θα εισπράξετε περισσότερο σεβασμό επειδή είστε ανεξάρτητοι, ιδιαίτερα απ' αυτούς που προσπαθούν να σας κρατήσουν υποταγμένους.
Η οικογενειακή φωλιά είναι ένας όμορφος τόπος για ν' αναπτυχθεί ένα παιδί, η εγκατάλειψή της όμως είναι ακόμη πιο όμορφη και έτσι είναι δυνατόν να την αντιληφθεί, τόσο αυτός που φεύγει όσο κι εκείνος που μένει.
